توصیف و تبیین برابریابی در ترجمه داستان های کوتاه در چارچوب رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی

این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی با استناد بر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، به بررسی مسأله برابریابی و گزینش های واژگانی مترجمان از یک متن واحد و توصیف و بررسی ویژگی های دستوری متن پیشین و برابرهای آنها در دو متن ترجمه شده از داستانهای کوتاه «دوبلینی ها» در متن اصلی اثر جیمز جویس از زبان انگلیسی به زبان فارسی می پردازد. رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی بر این باور نهادینه گردیده که عواملی همچون بافت موقعیتی، بافت بینامتنی، روابط قدرت در جامعه، ساختارها، نهاد اجتماعی، فرآیند اجتماعی، فرهنگ و ایدئولوژی، زبان را شکل داده و از طریق کاربرد مستمر زبان در جامعه این بافتها، روابط ساختارها، فرآیندها و ایدئولوژی ها تثبیت و ماندگار می شوند. فرکلاف متن را شامل دو گونه مکمل یکدیگر معرفی می نماید: تحلیل زبان شناختی و یا در سطح خرد و تحلیل بینامتنی یا سطح کلان، در این رساله باز تولید (ترجمه) ساختارهای گفتمان مدار و دیدگاه های اجتماعی حاکم بر تولید گفتمان چه در متن پیشین و چه در متن ترجمه شده (مقصد) تحلیل، توصیف و تبیین شده اند. زیرا با بررسی ساخت خرد زبان و تحلیل ویژگی های صوری متن در زبان مبدأ نمی توان مستقیماً به تأثیرات ساختاری بر شالوده های جامعه و در ادامه به انتقال بین فرهنگی دست یافت. پرسش های اصلی که در پژوهش مطرح می شود آن است که: الف) مترجم داستانهای کوتاه در ترجمه واحدهای زبانی از زبان مبدأ به مقصد در دستیابی به برابرهای ترجمه با چه مشکلاتی روبرو می شود؟ ب) در چارچوب نظری و راهبردهای عملی کدامیک از رویکردهای زبانشناختی، مشکلات برابریابی واحدهای زبان، قابل توصیف و تبیین از زبان مبدأ به مقصد است؟ رساله حاضر با این فرضیه آغاز می گردد که رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی به دلیل توجه به ساختارهای گفتمان مدار و ملاحظات غیرزبانی و توصیف فرازبانی، از کفایت تبیینی برخوردار است و قادر است تا در فرآیند برابریابی و دستیابی به برابرها این مشکلات را نسبت به سایر رویکردهای زبان شناسی برطرف سازد. اما به دلیل محدودیت های ساختاری رساله نمی توان تمامی سطوح خرد و کلان را تحلیل نمود درنتیجه چند نمونه از ساختارهای گفتمان مدار در این رساله مورد بررسی قرار گرفت که عبارتند از: گزینش واژگانی، استعاره، ضمایر و تغییر ارجاع، فرآیند اسم سازی، طرد کنش گرها، شفاف سازی، تشخص بخشی، بکارگیری مجهول دربرابر معلوم، وجه نمایی و نظام نوبت گیری. در تحقیق مزبور، علاوه بر تحلیل کیفی از تحلیل کمی یعنی محاسبه فراوانی و درصد مولفه ها و اعمال شیوه آماری مجذور خی هم استفاده شده است. هدف از این تحقیق، ارائه ی شیوه ای برای بررسی و ارزیابی فرآیند ترجمه و نه تنها محصول آن، در فرآیند برابریابی و سپس گزینش برابری در فرآیند ترجمه با استناد بر تحلیل گفتمان انتقادی است. در این رساله به پرسش های رساله که حاکی از روبرویی با مشکلات ترجمه هایی است که تنها به سطح خرد زبان معطوف می گردند، پرداختیم و رابطه زبان متن پیشین و پسین با دیگر نظام های نمادین فرهنگی خاص آن زبان و نیز طبیعی شدگی ایدئولوژیک زبان مبدأ و مقصد را به چالش نقد کشاندیم و با بررسی ساخت واژگانی، دستوری، بافت گفتمانی و موقعیتی متن پیشین و برابرهای انتخابی آن در متن های ترجمه، ایدئولوژی و بالقوه های گفتمانی ناظر بر تولید متن پیشین و باز تولید برابرهای آن در متن پسین را با استناد بر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نظامند نمودیم و با تحلیلی نظامند، به ساختارهای گفتمان مدار متن پیشین (متن پیشین) و متن های مقصد (متن های پسین) پرداختیم و به این نکته دست یافتیم که روابط بین قدرت و سلطه در جامعه در ترجمه تأثیرگذار است. گزینش های هدفمند واژگانی برابرها، رابطه عاملیت نحوی یعنی انتخاب وجه معلوم و یا مجهول در برابریابی، فرآیند اسم سازی، بازنمایی استعاری، کمرنگ سازی، عینی سازی و طرد در ترجمه، جملگی نمونه های از این ساختارهای گفتمان مدار بودند. بنا بر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی، چنانچه این ساختارها چه در متن پیشین و چه در انتخاب برابرهای متن پسین در بقا و تضعیف روابط قدرت نقش ایفا کنند دارای بار ایدئولوژیک خواهند بود. و اما در خاتمه نکته حائز اهمیت در این تحقیق آن است که در فرآیند برابریابی در ترجمه علاوه بر سه مرحله توصیف، تفسیر و تبیین در الگوی فرکلاف که متناوباً در تحلیل انتقادی متن نقش ایفا می کنند، در مرحله چهارم یعنی مرحله بازتولید در فرآیند ترجمه، سه مرحله نخست، بطور همزمان در فرآیند رمزگشایی و برابریابی دخالت دارند. همچنین اصل برابر گفتمان مدار در جایگزین اصل تأثیر برابر نایدا توسط نگارنده با استناد بر رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی به مثابه واحدی که دارای مشخصه های انتقادی و معنایی است در مطالعات ترجمه ابداع گردید.